Klinik Psikolog Dilek Kuş
Terapide Değişim Aşamaları
Ruh sağlığı ile ilgili konularda destek almanın arkasındaki motivasyon, pek çok kişi için kişinin mevcut yaşamında bir ya da birden fazla şeyin değişmesine dair olan isteğidir. Nitekim, terapi esasında bir değişim sürecidir. Fakat arzulanan değişim her zaman A noktasından B noktasına uzanan doğrusal ve kesintisiz bir çizgi üzerinde gerçekleşmez. Bunun yerine 5 aşamada, çoğunlukla döngüsel olarak gerçekleşir. Bu döngü ve değişim sürecinin özünü anlamak, danışanın değişim motivasyonunu korumasına ve terapi hedefine ulaşmasına katkı sağlayabilir.
Farkındalık öncesi dönem bu aşamaların ilkidir. Bu aşamada kişi, davranışlarının veya tutumlarının olumsuz sonuçlarını önemsemez ya da bunların farkına varmaz. Doğal olarak, bu tutumlarını değiştirmek için bir istek göstermez. Bunu izleyen farkındalık aşamasında ise kişi yaşamının nasıl olumsuz etkilendiğini görür. Fakat, tutumlarının olumsuz sonuçlarını fark etse de değişim karşısında hemen kararlı bir tavır göstermez. İkircikli, seçenekler arasında gidip gelen bir tavır içinde olur. Harekete geçmek ve durumunu iyileştirmek için istek duyabilir ama aynı anda mevcut durumunu korumak isteyebilir. Bu kararsızlığın bir sebebi, değişime yönelik girişimin başarıyla sonuçlanacağından şüphe duyulması da olabilir.
Hazırlık aşaması, kişinin değişim için kararını vermiş olduğu aşamadır. Seçenekler araştırılır, ölçülüp tartılır. Genellikle terapi almaya karar verilen ve başvurulan aşama bu aşamadır. Somut değişim bu aşamada hala gözlenmez, ama kişi bir sonraki adım olan eylem aşamasına geçmeye hazırdır artık.
Eylem aşamasında arzu edilen sonuca yönelik davranış değişiklikleri başlatılmıştır. Somut adımlar atılır ve aktif çaba gösterilir. Bu çabalar; çeşitli alıştırmalar yapılması, davranış repertuarına yeni davranışlar katılması, kişi için olumlu sonuçları olmayan ya da etkisiz davranış veya tutumların azaltılması, yeni düşünce yollarının edinilmesi gibi şekillerde olabilir. Eylem aşaması, henüz değişimin gerçekleştiği anlamına gelmez ve iki farklı aşama ile sonuçlanabilir: Sürdürme veya Tekrarlama. Sürdürme aşaması artık arzu edilen değişim hedefine ulaşıldığında, değişimin kalıcı olmasının sağlanması için adımlar atma aşamasıdır. Kişi ilerleyen yaşamında benzer sorunlar yaşadığında ya da sorun tekrar ettiğinde ne gibi yollar kullanacağını, değişimi nasıl uzun vadeli hale getireceğini kararlaştırır ve hayatına entegre eder.
Tekrarlama aşaması ise kişinin değişim sürecinin başına, hayatını uyumlu bir biçimde geçirmesine engel olan davranışları yeniden sergilediği aşamaya dönüştür. Tekrarlama aşamasına dönmenin cesaret kırıcı olması ve değişimin mümkün olmadığı gibi inançlar doğurması çok anlaşılırdır. Ancak en başta belirttiğimiz gibi, değişim çoğunlukla A noktasından B noktasına doğru kesintisiz ilerleyen, doğrusal bir çizgi değildir. Yeni bir tutum, yeni bir düşünce sistemi geliştirmek çoğu kişi için iki ileri bir geri, zaman zaman başa dönülen, inişler ve çıkışların yaşandığı bir süreçtir. Bu sebeple tekrarlama aşamasına bir veya birkaç kere dönüş, değişimin döngüsel doğası sebebiyle olağandır ve alışılmadık değildir. Sigarayı bırakmanın ortalama 4 girişim sonrası gerçekleştiği düşünülürse, değişimin döngüsel doğası daha iyi anlaşılabilir.